قیچک بم

قیچک بم

قیچک از سازهای زهی-کمانه‌ای مقید است که در ساخت آن، چوب، پوست و فلز به‌کار می‌رود. این ساز  در موسیقی نواحی ایران استفاده می‌شود.در برخی دیوان‌های شاعران قدیم ایران، برخی از متن‌های منثور و برخی از رساله‌های دوره‌ی اسلامی، این ساز به صورت‌های غژک، غزک غچک (قچک) و غژ آمده است و می‌توان فهمید که این ساز از سازهای رایج در موسیقی ایران قدیم بوده است. در حال حاضر، تمرکز عمده‌ی این ساز بیشتر در دو استان بلوچستان و سیستان است که به مناطق دیگری در استان کرمان و هرمزگان نیز مهاجرت کرده و طی نیم قرن گذشته  با تغییراتی مختصر در گروه‌نوازی سازهای ملی نیز متداول شده است. گذشته از انواع محلی قیچک، طی نیم قرن گذشته، به منظور تأمین صدای بم در گروه‌نوازی سازهای ملی، قیچک آلتو و قیچک بم ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. نوازنده هنگام  نواختن، قیچک را نشسته به صورت عمودی با دست چپ نگه می‌دارد  و با دست راست آرشه را به صورت افقی، در حرکات رفت و برگشت، بر سیم‌های آن می‌کشد.

 سرپنجه و تاج

این قسمت شامل لانه‌ی کوک، جعبه‌ی گوشی‌ها و تاج است که به طور یک‌پارچه متصل به دسته و کاسه است. لانه‌ی کوک جعبه‌ی  کوچک تو خالی‌است از جنس چوب و در ابتدای طول دسته که در مجموع چهار گوشی، به تعداد سیم‌ها، دو به دو در طرفین آن قرار دارند  و در بالا تاج قیچک است با خمیدگی رو به عقب که از همان جنس چوب دسته است..

گوشی‌ها

قیچک ۴ عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد سیم‌های  ساز و به صورت میخ سر پهن دارد که دو به دو در طرفین سرپنجه قرار دارند. هر سیم در داخلی جعبه‌ی سر پنجه به انتهای باریک‌تر گوشی بسته می‌شود. قسمت پهن‌تر گوشی، بیرون از جعبه‌ی سرپنجه قرار دارد و با دست چپ  نوازنده برای کوک کردن ساز به راست و چپ گردانده می‌شود.

شیطانک

قطعه چوب بارک و کم ارتفاعی است به عرض دسته‌ی  ساز، بین سرپنجه و دسته قرار دارد و سیم‌ها از درون شیارهای کم‌عمق آن  عبور می‌کنند و به طرف گوشی‌ها می‌روند.

 دسته

جنس دسته‌ی قیچک معمولاً از همان چوب بدنه است که به صورت یک‌تکه با بدنه تراشیده می‌شود. دسته این ساز کوتاه است و از یک طرف به قسمت بزرگ‌تر ساز و از طرف دیگر به سرپنجه متصل است. وسعت صوتی و طول سیم‌ها: وسعت صوتی قیچک‌ها حدود سه اکتاو است.

 سیم‌ها

سیم‌های قیچک معمولا با نسبتِ پنجم‌ و چهارم‌کوک می‌شوند.کوک سیم‌ها  در مقام‌های مختلف قابل تغییر هستند. طول سیم‌های فیچک آلتو حدود ۳۷ سانتیمتر و طول سیم‌های قیچک بم حدود ۷۰ سانتیمتر است. به علت عدم  وجود دستان‌بندی، تمام فواصل  موسیقی ایرانی روی آن قابل اجراست.

سیم‌گیر

قطعه‌ای کوچک از جنس چوب یا فلز است که در انتهای بدنه ی کاسه نصب و یک سرِ قلاب‌دار سیم به آن بسته می‌شود. در هر دو فیچک آلتو و یم برای تسهیل و دقت در کوک کردن، از تاندون استفاده  می‌شود.

۷. کاسه‌ی طنینی: بدنه‌ی اصلی قیچک از چوب یک‌تکه و معمولا گردو، توت یا چوب های محکم دیگر ساخته می‌شود. کاسه‌ی طنینی، حجیم است و دو فرو رفتگی بزرگ در طرفین، آن را به دو قسمت بزرگ‌تر و کوچک‌تر تقسیم می‌کند، قسمت کوچک‌تر در پایین ساز قرار دارد و بر دهانه‌ی آن پوست کشیده می‌شود و خرک روی پوست آن قرار می‌گیرد. دهانه‌ی قسمت بزرگ‌تر باز است و دسته تا روی نیمی از آن ادامه می‌یابد.

پوست و خرک

معمولاً از پوست گوسفند یا آهو استفاده می‌شود و به عنوان صفحه ی ساز زیر خرک و روی کاسه قرار می‌گیرد. خرک قیچک از جنس چوب و گاه استخوان به ارتفاع تقریبی ۲ سانتیمتر است که با دو پایه‌ی کوچک خود روی پوست کاسه‌ی کوچک‌تر قرار می‌گیرد و سیم‌ها از روی شیارهای آن عبور می‌کنند.

آرشه

در نوع محلی این  ساز از کمانه (شبیه کمانه‌ی کمانچه) استفاده می‌شود ما برای قیچکی که در موسیقی کلاسیک ایرانی به‌کار برده می‌شود از آرشه‌ی ویولن، در نوع بزرگ‌تر این  ساز (قیچک بم) از آرشه‌ی ویولن‌سِل استفاده می‌شود.

کلید برای نت‌نویسی

نت‌نویسی قیچک آلتو با کلید دوی خط سوم حامل و برای قیچک بم (قیچک تنور) با کلید فای خط چهارم انجام می‌شود.

keyboard_arrow_up