پیشینه
بر اساس آثار منتشر شده می توان گفت سابقه‌ی همنوازی سازهای زهی- كمانه‌ای (از نوع ایرانی آن) در موسیقی ایرانی چندان طولانی نیست. تقریباً از دهه‌ی شصت شمسی، استفاده از تركیب های دو یا سه كمانچه (و شاید گاهی به همراه قیچك) در كنار دیگر سازهای ایرانی در آثار آهنگسازان مختلف معمول شده است. اردشیر كامكار نیز اولین آهنگساز- نوازنده‌ای است كه برای تركیب سازهای زهی– كمانه‌ای بدون استفاده از سازهای مضرابی و به طور مستقل آثاری قابل توجه اجرا و منتشر كرده است.
چهارگانِ (کوارتت) زهی ایرانی چیست؟
چهارنوازی زهی ایرانی (چهارگان) مشخصاً متشكل از دو كمانچه، یك قیچك آلتو و یك قیچك بم است. این تركیب از سازها را در بسیاری از جهات نمی‌توان تركیب جدیدی به حساب آورد چرا كه مشابهِ نمونه‌ی غربی آن “كوارتت زهی (دو ویلن، یك ویولاو یك ویلنسل) به عنوان یكی از تركیب- گونه های اصلی و شاخص در موسیقی پنج قرنِ اخیر موسیقی غربی است. اما با این همه نمی‌توان برخی ویژگی‌های تازه و منحصر به‌فرد حاصل از همنشینی این سازها (از نوعِ ایرانی آن) را انکار کرد و باید آن را به‌نوعی تركیب بدیعی در موسیقی ایرانی قلمداد نمود.
ویژگی‌ها و قابلیت‌های صوتی و اجرایی
شاید تا زمانی كه بررسی شیوه‌های كمانچه‌نوازی در موسیقی كلاسیكِ ایرانی (و حتی احتمالاً تفكیكات و یا تركیبات آن ها با یكدیگر) و به دنبال آن موضوعِ ساز و ساختمان آن (كه در حال حاضر – دستِ كم به لحاظ كیفیت صدا- دارای تنوعِ قابل ملاحظه ای است) و سایر مسائل مرتبط با آن به نتایج روشن و معلومی نرسد نتوان برای توصیف و توضیحِ ویژگی‌های صوتی و امکانات اجرایيِِ معمول (یا احتمالاً متداول) در كمانچه به طبقه‌بندی كامل، قابل قبول و موجه نزد تمام سلیقه‌های نوازندگی و ذائقه‌های موسیقایی ایرانی دست یافت. همین وضعیت با محدودیت بسیار بیشتری در مورد قیچك و قیچك بم نیز صدق می‌کند؛ چرا كه هر دو، سازهایی بسیار جوان در موسیقی امروز ایران به شمار می روند؛ هم به لحاظ نداشتن كارگان تخصصی خود (رپرتوار) و هم به لحاظ فقدان سنتِ نوازندگی و آموزش آن. پر واضح است كه چهارگان زهی ایرانی نیز با همین شرایط معلوم و فقدان تجربه های شاخص مسبوق در آهنگسازی و یا اجرا با توجه به نوپا بودن این چیدمان تابعی از همین جریان بوده است. بنابراین ارائه ی هرگونه تعریف، بازیابی و دسته‌بندی برای تكنیك‌ها و حالت‌ها و امکانات اجرایی این سازها (چه در مورد هر ساز به طور جداگانه و چه در مورد تركیب آن‌ها) كه باید با پشتوانه های روشن عملی و البته جامع، مصداق پیدا كند، در شرایط كنونی كار بسیار دشواری می‌نماید كه توضیح بیشتری در مجال این مختصر نیست.
با این‌همه، در اینجا به صورت فهرست‌وار بخشی از واقعیت‌های اجراییِ رایج و موجود در این سازها را از نظر می‌گذرانیم:
کوک ها
در سنتِ نوازندگی كمانچه نیز همانند برخی دیگر از سازهای ایرانی از چند كوكِ متداول و مشخص برای اجرا در دستگاه‌ها و مایه‌های مختلف استفاده می‌شود. به عبارت دیگر معمولاً نوازندگان در انتخاب كوك به روشی سنتی، متناسب با خصوصیات مُدال و تُنال قطعه‌ی موردِ اجرا کوک ساز را انجام می‌دهند. در مورد قیچك و قیچك بم نیز همان نسبت فواصل مورد استفاده در كوك كمانچه، البته با توجه به برخی ویژگی‌های این سازها و تغییرات مقتضی تسری یافته است. در اینجا دو نوع کوک كه به‌ترتیب، بیشترین مورد استفاده در موسیقی دستگاهی را دارند آورده شده‌اند.
کوک اول
کمانچه
قیچک
قیچک بم
کوک دوم
کمانچه
قیچک
قیچک بم
وصعت صوتی
با توجه به كوك‌های پیش‌گفته (كه در آن بمترین نت‌های قابل حصول مشخص است) زیرترین نت‌هایی كه قابل حصول هستند از این قرارند. لازم به ذکر است استفاده از پوزیسیون‌های پایین‌تر یا زیرتر در كمانچه و قیچك همواره به طور بالقوه امكان پذیر است. بنابراین با در نظر داشتن شرایط خاص این سازها و فرهنگ نوازندگی‌شان، امكان حصول این نت‌ها یا حتی نت‌های زیرتر از آن‌ها وابسته به عوامل دیگری نیز خواهد بود.
زیرترین نغمه کمانچه
زیرترین نغمه قیچک
زیرترین نغمه قیچک بم
كیفیت صدا روی سیم‌های مختلف
صدادهی سیم‌های مختلف در كمانچه، قیچك و قیچك بم شرایط و ویژگی‌های خاص و متعدد خود را دارند كه اینجا صِرفاً به ارائه ی نمونه‌هایی صوتی از انگشت‌گذاری در پوزیسیون اول این سازها اكتفا می‌كنیم.
با فرضِ مبنا قرار دادنِ متداول‌ترین كوكِ مورد استفاده در كمانچه (كوك نوع اول در این سازها) صدادهی سیم‌های كمانچه به قرار زیر است:
سیم سوم در پوزیسیون اول
